Hedging Performansının Değerlendirilmesi

Riskten korunma uygulamaları ile ilgili en önemli konulardan bir tanesi de yapılan hedging işlemlerinin performansının değerlendirilmesidir. Yapılan en büyük hatalardan bir tanesi sadece hedging işlemlerinden kaynaklanan kar veya zarar rakamına göre hedging uygulamalarinin değerlendirilmesidir.

Hedging uygulamasi ile şirketler, finansal piyasalarda pozisyon alarak, faaliyetlerine konu olan nakit akışlarındaki olası kayıpları finansal piyasalardaki pozisyonlardan elde edilen kazanç ile sınırlamayı  hedeflemektedir. Örneğin, ABD dolarının TL’ye göre değer kazanması eğer bir şirket için risk teşkil ediyor ise, şirket ABD dolarının TL’ye göre değer kazanmasından kazançlı çıkacak şekilde finansal piyasalarda pozisyon almalıdır. Dolayısıyla her iki pozisyon birbirini netleyecek ve sonuç olarak risk ortadan kalkmış olacaktır. Her iki durumdan da kazançlı çıkılacak bir hedge uygulamasının varlığı söz konusu değildir.

Sadece finansal piyasalarda alınan pozisyonların kar/zarar rakamlarına bakılarak, uygulamadaki hedge programının başarılı olup olmadığı veya başarılı ise ne kadar başarılı olduğu (performans değerlendirmesi) değerlendirmesinin yapılması doğru bir yaklaşım olmaktan oldukca uzaktır.

Yukarıda verilen örneğe göre, ABD dolarının TL’ye göre yükseleceği beklentisi içerisinde olan şirket, USD forward sözleşmesinde uzun pozisyon alarak yani ilgili vadede TL satıp, dolar alarak kendisini hedge etmek isteyecektir. Eğer ABD doları yükselirse, şirketin faaliyetlerine konu olan nakit akışlarındaki zarar, finansal piyasada alınan pozisyondan elde edilen kar ile kısmen yada tamamen telafi edilecektir. Kaybın hangi oranda telafi edileceği, belirlenen hedge oranından türev ürün seçimine kadar birçok faktörden etkilenmektedir.

Eğer beklentilerin aksine ABD doları değer kazanmak yerine değer kaybeder ise, şirket faaliyetlerine konu olan nakit akışlarının artması ile kazancını arttıracaktır. Ancak şirket ABD dolarının değer kaybetmesi nedeniyle finansal piyasada aldığı forward pozisyonu ile zarar edecektir. Dolayısıyla, şirketin elde ettiği faaliyet kazancından kısmi kayıplar söz konusu olacaktır. Peki bu durumda yapılan hedge başarısızdır demek ne kadar doğrudur?

Örneğin fonksiyonel para birimi TL olan şirket A, bir ay sonra 1000 ABD doları nakit gelir beklenmektedir. Dolayısıyla risk, ABD dolarının TL karşısında değer kaybetmesidir. Şuan itibari ile döviz kuru 1.5 TL/USD’dir ve ilgili ay için forward kuru 1.6 TL/USD’dir. Risk hesaplamaları sonucunda olası TL/USD değerleri maksimum 1.7 TL/USD ve minimum 1.3 TL/USD olarak belirlenmiştir.  ABD dolarinin değerinin 1.3 olacağı beklentisi altında oluşacak zarar 200 TL olacaktır. Dolayisiyla sirketin maruz kaldigi risk 200 TL’dir denilebilir.

Tablodan da görüleceği üzere iki senaryo mevcuttur. ABD doları TL’ye göre ya değer kaybedecek (Senaryo 1: TL/USD=1.3) yada değer kazanacaktır (Senaryo 2: TL/USD=1.7). Şirket yönetiminin düşecek olan ABD dolarına karşı nakit akışlarını korumak icin belirli bir %33 oranında forward ürünü satın aldığını varsayalım.

İlk olarak birinci senaryonun gerçekleştiğini düşünelim. Birinci senaryoya göre beklentiler gerçekleşmiş ve ABD doları TL’ye göre değer kaybetmiştir. Bu durumda şirketin faaliyetlerine konu olan nakit akışları kur hareketinden olumsuz etkilenmiş ve söz konusu nakit akışları olması gerekenden 200 TL daha az bir seviyede gerçekleşmiştir. Bunun yanında şirket forward işleminden de 100 TL kar elde etmiştir. Sonuç olarak toplam 100 TL kayıp yaşanmıştır. Ancak unutulmamalıdır ki şirket hiç hedge yapmasa idi 200 TL TL kayıp yaşayacaktı. Dolayısıyla hedge işlemi başarılıdır demek yanlış olmaz.

Peki ikinci senaryo nasıl yorumlanmalıdır? İkinci senaryoya göre ABD doları TL’ye göre değer kazanmıştır. İkinci senaryonun gerçekleştiği varsayımı altında, kur hareketinden dolayı şirketin faaliyetlerine konu olan nakit akişları beklentilerin aksine 200 TL artarak 1700 TL seviyesine yükselmiştir. Ancak söz konusu artış forward işleminden dolayı belirli bir seviyede kalmıştır. Söz konusu forward işleminden şirket 34 TL para kaybetmiştir. Bu durumda hedge işlemi başarısızdır demek doğru mudur?

Performans değerlendirmesi, yapılan hedging işlemleri sonucunda toplam P&L değerinin hiç hedge işleminin yapılmadığı senaryoya göre (baz senaryo) karşılaştırılması ve gerçeklesen kayıpların daha önceden belirlenen risk limiti içerisinde olup olmadığının tespiti ile mümkündür.

Senaryo 1’e göre hedge işleminin başarılı olduğu su götürmez bir gerçektir. Şirketin önceden belirlediği risk limiti yani bu örnekte şirketin elde etmeye razı olduğu minimum kazanç 1400 TL olarak belirlenmiş ise, söz konusu hedge işlemi başarılı olmuştur. Çünkü sonuç olarak şirket çok daha azını kazanacakken (1300 TL) daha fazlasını kazanmıştır.

Senaryo 2’ye göre hedge işlemi başarılı olmuş mudur? Hedge işlemi kesinlikle başarılı olmuştur. Bu durumda performans değerlendirmesi yapabilmek için öncelikle şirketin hedge işlemine başlamadan önce risk limitinin yani risk iştahının belirlemesi daha doğrusu sayısallaştırılması gerekmektedir. Şirket hedge kararını vermesindeki motivasyon en kötü senaryoyu düşünmek olmalıdır. Bu bakış açısı ile şirket kaybetmeye razı olacağı maksimum kayıp yani risk limitini belirlemeli ve hedge sonucunda toplam kaybın veya kazancın bu limit içerisinde kalıp kalmadığını tespit etmelidir. Örneğin, yukarıdaki örnekte şirketin risk limiti olarak 200 TL hedeflemesi, minimum kazancın 1400 TL olarak belirlenmesi anlamını taşımaktadır. Her iki durumda da şirketin toplam kazancı 1400 TL’nin altına düşmemiştir.